«ویژگیهای لباس و پوشش در اسلام»

لباس از منظر اسلام چه خصوصیات و ویژگیهایی باید داشته باشد؟

یا بَنی‏ آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُواری سَوْآتِکُمْ وَ ریشاً وَ لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِکَ خَیْرٌ ذلِکَ مِنْ آیاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ (اعراف ،26)

«ای فرزندان آدم! لباسی برای شما فرستادیم که اندام شما را می پوشاند و مایه زینت شماست اما لباس پرهیزگاری بهتر است! اینها ( همه ) از آیات خداست ، تا متذکّر ( نعمتهای او ) شوند!»

پوشش یکی از شئون انسانی است و این شأن انسان به خصوصیات متفاوت فردی، اجتماعی وی مربوط می شود و می توان گفت که لباس پرچم وجود آدمی است که از اعتقادات و فرهنگ و آداب و رسوم وی سخن می گوید.
پیدایش لباس منشأهای گوناگونی دارد، منشأ روانی، امنیتی، اجتماعی، اخلاقی و دینی و به خاطر این منشأها و کاربردهای گوناگون آن به عنوان نعمت از آن یاد می شود که خداوند مثل بقیه نعمت ها به انسان ارزانی داشته و آن را وسیله ای برای پوشش و زیبایی و حفاظت از سرما و گرما و از همه مهم تر، انجام عبادات خداوند قرارداده است.
قرآن، مبحث پوشش را در لابلای آیاتی که پیرامون آفرینش انسان اولیه «حضرت آدم» آورده است و آن را به عنوان نعمت الهی از طرف خدا معرفی می کند «یا بنی آدم قد انزلنا علیکم لباساً...» و به خاطر همین اهمیت لباس است که شیطان با وسوسه هایش می خواهد آن را از تن ارزشمند انسان بکند و جدا کند و اگر در این زمینه موفق نشد تلاش می کند تا انسان از مسیر اصلی استفاده صحیح از لباس منحرف شود و راه افراط و تفریط را بپیماید. سفارش و تأکید قرآن و روایات به استفاده صحیح از این وسیله، به ما یادآوری می کند که شکر نعمت لباس به استفاده صحیح و مناسب از آن نعمت است تا زمینه رشد شخصیت فردی و اجتماعی انسان را فراهم کند و تأثیر پوشش صحیح را برآرامش و امنیت بیان نماید.
روایات به این نکته اشاره دارند که لباس، نماد و سمبل اعتقاد انسان است و زبان گویای اوست که از سردرون انسان، پرده برمی دارد و حتی نسبت به جنس و رنگ و شکل لباس حساسیت نشان می دهد و رهنمود ارایه می نماید تا ما به اهمیت لباس و پوشش برای انسان پی برده و بدانیم که انسان با پوشیدن لباس، نشانه ها و نمادهای فرهنگی و اعتقادی خود را به نمایش می گذارد.

آنچه که از آیات و روایات بر می آید دین مبین اسلام به پوشش و ویژگی های آن اهمیت ویژه ای قائل شده است و هم چنین در اسلام به داشتن لباس باطنی (لباس تقوا) اهمیت بیشتری داده شده است و آن بر لباس ظاهری مقدم دانسته شده است. در دین اسلام پرداختن به این لباس ظاهری هم باید وسیله ای برای دستیابی به کمالات وزیبایی های باطنی (تقوا) باشد تا جایی که لباس ظاهری یک مسلمان نباید با معیار های دست یابی به کمالات انسانی مخالفت داشته باشد.

امام علی علیه السلام می فرماید:

«بهترین لباس ؛ لباسی است که تو را از خدا به خود مشغول نسازد.»

اهمیت پوشش در اسلام:

رسول خدا (ص) می‌فرماید:

«آدمیزاد حق دارد (باید) لباسی داشته باشد تا عورت او را بپوشاند.»

نیز می‌فرماید:

«پوشش و لباس نشان بی‌نیازی است.»

همچنین می‌فرماید:

«تن با سه چیز شاداب و پروریده می‌شود: بوی خوش و لباس ملایم و نوشیدن عسل.»

امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید:

«لباس، زیبایی را نمایان می‌سازد»

نیز می‌فرماید:

«لباس پاکیزه غم و اندوه را می‌زداید و برای نماز نیز لازم است.»

ویژگی های لباس از دیدگاه اسلام:

1. پوشیدن لباس جنس مخالف:

پوشیدن لباس‏هایی که مخصوص زنان است، برای مردان و بالعکس پوشیدن لباس‏های مخصوص مردان برای زنان، بنا بر احتیاط واجب جایز نیست؛ اما پوشیدن لباس‏های مشترک اشکال ندارد و هم چنین پوشانیدن لباس‏های مستعمل پسران به دختران یا بر عکس اشکال ندارد.
حرمت این مسأله، علل گوناگونی می ‏تواند داشته باشد. یکی از مهم ترین حکمت‏های آن جلوگیری از تشابه دو جنس زن و مرد است؛ زیرا این تشابه به تدریج زیانهای گوناگونی را در خانواده و اجتماع پدید می ‏آورد.
نه تنها زنان نبایستی خود را به شکل مردان دربیاورند بلکه برعکس مردان نیز نبایستی خود را به شکل زنان در آورند.
در روایات متعددی از تشبه زنان به مردان و مردان به زنان نهی شده است. در چندین روایت اشخاصی که خود را به شکل جنس مخالف در بیاورند یا در رفتار و لباس پوشیدن و ... خود را مانند جنس مخالف کنند مورد لعن خدا و رسول خدا (ص) قرار گرفته اند. ( مستدرک ‏الوسائل 3 246 9- باب عدم جواز تشبه النساء بالرجال)
در روایتی از نبی مکرم اسلام (ص) آمده است که:

«چهار گروه را خدا از رحمت خویش دور کرده است و خدا و رسولش و ملاکه بر آنان لعن می فرستند ...یکی از این گروهها زنانی هستند که خود را شبیه مردان می کنند » (مستدرک ‏الوسائل 13 203 70)
پیامبر فرموده اند:

«خدا مردانی را که شبیه زن می‏ شوند و زنانی را که خود را شبیه مرد قرار می‏ دهند ، نفرین کرده است.»

بی شک حرمت تشبیه زنان به مردان و بالعکس به خاطر مفاسدی است که این کار برای فرد و جامعه در پی دارد.
دوگانگی شخصیتی و بحران هویت یکی از مهم ترین تاثیرات تشبیه به جنس مخالف است که زمینه انحرافات شخصی، روانی و هم اجتماعی را در پی خواهد داشت. تشبیه به جنس مخالف زمینه ای برای جهت گیری کارکردی شخص و شخصیت فرد بر خلاف جنسیت خود است که به ناکارآمدی و معطل ماندن استعدادهای شخصی و خدادادی می انجامد. این امر بزرگترین لطمه ای است که می تواند بر یک فرد وارد شود و مصداق روشنی از دوری از رحمت خداست.

2. عدم تشبه به کفار در پوشش:

بدین معنی که مسلمانان در لباس، کفش، کلاه، انگشتر، گردن بند و سایر پوشیدنی ها، خود را شبیه کافران سازند؛ همانند پوشیدن کراوات، پاپیون و لباس هایی با مدل ها و تصاویر مخصوص به کفار که شعار و مروج فرهنگ آنان است. در روایات، تشبه به کفار در خصوص پوشش مورد توجه قرار گرفته و مؤمنان از آن نهی شده اند.
حضرت علی(ع) می فرماید:

«کم می شود کسی خود را شبیه قومی سازد و اندک اندک از آنها نشود.» (نهج البلاغه، کلمات قصار 207)
در حدیثی امام صادق (ع) فرموند:

«خداوند عزوجل، به پیامبری از پیامبرانش وحی نمود: به مؤمنان بگو! پوشش دشمنان من را نپوشند، از خوردنی‌های ایشان نخورند و راه‌های آنان را نپیمایند، که در این صورت، بسان دشمنان من خواهند بود.» ( من لا یحضره الفقیه، ج‏1، ص 252)
3. رعایت آراستگی و پاکیزه بود:

پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله):

«خداوند زیباست و زیبایى را دوست دارد، بخشنده است و بخشش را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگى را دوست دارد .»

حضرت علی (علیه السلام):

«آراستگی از اخلاق مومنان است.»

امام صادق (علیه السلام):

«خداوند آراستگی و زیبایی را دوست دارد و از نپرداختن به آن و خود را ژولیده نشان دادن بدش می آید.»

پیامبراکرم (صلى الله علیه و آله):

«لباس سفید و روشن بپوشید که پاکیزه و پاک تر است.»

پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله):

«خداوند دوست دارد که وقتی بنده ای برای دیدار دوستش می رود خود را آراسته کند.»

امام صادق (علیه ‏السلام):

«لباس بپوش و تجمل کن به راستی که خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد ولی این زیبایی باید حلال باشد .»

4.لباس شهرت نباشد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله) فرمودند:

«کسی که در دنیا لباس شهرت بپوشد، خداوند روز قیامت بر او لباس ذلت خواهد پوشانید.» (میزان الحکمه جلد 5 ص 306)
لباس شهرت، لباسی است که پوشیدن آن برای شخص، به جهت جنس پارچه یا رنگ یا کیفیت دوخت یا مندرس بودنش و مانند آن، معمول نبوده و خلاف شأن او به حساب آید؛ به طوری که اگر آن را در برابر مردم بپوشد، توجه آنان را به خود جلب کرده و انگشت نما می شود.

(حضرت آیت الله خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، س 1361)

امام رضا (ع) فرمودند:

«هر کس لباس بپوشد تا مباهات و جلوه گری کند خدا رحمتش را از او باز می دارد.»

5. لباسی که دارای پوشش کامل باشد.

دین اسلام دستور می‌دهد تا در محیط اجتماع زنان و مردان مبادرت به حفظ پوشش بدنی خود کنند تا زمینه‌های نگاه‌های شهوت آلود را از بین ببرند تا از هر لحاظ محیط اجتماع محیطی سالم باشد.

یکی از اصحاب پیامبر می‌گوید روزی نشسته بودم و لباسم کنار رفت و ران پایم پیدا شد. پیامبر که در حال عبور بودند، به من گفتند:

«ران خود را بپوشان که جزء عورت است.»

امام صادق (علیه‌السلام):

«پوشیدگی شدید لقمان را از علل حکیم شدن وی می‌دانند.»

بر همین اساس به زنان و مردان دستور حجاب و پوشش می‌دهد که بدن خود را بپوشانند. گر چه در مورد زنان به خاطر ظرافت‌ها و ویژگی‌های خاص این دستور مؤکد است.

رسول خدا (ص) می‌فرماید:

«برای زن جایز نیست مچ پایش را برای مرد نامحرم آشکار سازد و اگر مرتکب چنین عملی شد

اول اینکه: خداوند سبحان همیشه او را لعنت می‌کند.

دوم اینکه: دچار خشم و غضب خداوند بزرگ می‌شود.

سوم اینکه: فرشتگان الهی هم او را لعنت می‌کنند.

چهارم: عذاب دردناکی برای او در روز قیامت آماده شده است. هر زنی که به خداوند سبحان و روز قیامت ایمان دارد زینتش را برای غیر شوهرش آشکار نمی‌کند و همچنین موی سر و مچ پای خود را نمایان نمی‌سازد و هر زنی که این کارها را برای غیرشوهرش انجام دهد دین خود را فاسد کرده و خداوند را نسبت به خود خشمگین کرده است.»

امّا این بدان معنی نیست که مردان هیچ گونه دستوری در رعایت حجاب و پوشش ندارند. بلکه همان طور که زنان موظف هستند ویژگی‌های خاص جنسیتی خود را در اجتماع بروز ندهند، مردان نیز ملزمند محیط اجتماع را آلوده به مسائل جنسی و هوس آمیز ننمایند. به مردان توصیه می‌شود بدن خود را با لباس‌های مناسب بپوشانند. مردان جایز نیستند از لباس‌های تنگ استفاده کنند به طوری که اندام‌های آن‌ها را به نحوی نمایان کند که موجب تحریک و ایجاد مفسده شود. هم چنین لباس‌های آستین کوتاه در صورتی که سبب مفسده باشد یا به طوری کوتاه و زننده باشد که موجب تحریک شهوات در اجتماع گردد برای مردان حرام است.

در یک روز بارانی حضرت علی (علیه‌السلام) با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در بقیع بودند که زنی سوار بر الاغ از آن‌جا عبور می‌کرد. ناگهان پای الاغ در چاله‌ای فرو رفت و زن از بالای آن به زیر افتاد. رسول خدا به سرعت روی خود را برگرداند. حاضران به رسول خدا گفتند این زن شلوار به تن دارد. حضرت سه بار فرمود: خداوند زنان شلوار پوش را رحمت کند. سپس فرمودند: ای مردم! شلوار را به عنوان پوشش برگزینید؛ چرا که از پوشاننده‌ترین لباس‌های شماست‌. و به‌وسیله‌ی آن از زنان خود به هنگام خروج آنان از منزل محافظت کنید. (البته باید توجه داشت که پیامبر، شلوار را به عنوان مکمل پوشش مطرح کردند، نه جایگزین پوشش!)

پیامبر سه بار فرمود:

«خدایا ! زنان شلوار پوش را بیامرز . اى مردم ! شلوار بپوشید که شلوار پوشاننده ترین جامه‌‏هاى شماست و زنان خود را در موقعى که بیرون مى ‏آیند با شلوار حفظ کنید.»

رسول خدا (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «هلاکت زنان امت من در دو چیز است: «طلا و لباس نازک‌‌». (شیخ مفید، امالی)

حضرت علی (ع) فرمودند:

«بر شما باد بر پوشیدن لباس ضخیم؛ چرا که هرکس لباسش نازک باشد، دینش نازک است.»

امام صادق (ع) می‌فرمودند:

«سزاوار نیست زن مسلمانی، لباسی بپوشد که بدن وی را نمی‌پوشاند»

6. غصبی نباشد.

پوشیدن لباس غصبی جایز نیست و شرعاً حرام است و نماز در آن نیز باطل است.

(توضیح المسائل (امام) ، مسئله 815)

7.لباس مهیج نباشد.

پوشیدن هرگونه لباسی که عرفاً مهیج است و جلب توجه نامحرم می کند حرام است چه برای زن و چه برای مرد.

(امام،‌ با استفاده از استفتاء از کتاب احکام بانوان، ص‏37)

مهیج بودن لباس خواه به خاطر رنگ آن باشد یا مدل آن یا جنس لباس و یا هر چیز دیگر باشد، لذا گاهی ممکن است. روسرى، مانتو، و مقنعه یا کفش خانمی بگونه ای باشد که جلب نظر نامحرم کند و مهیج باشد که در این صورت پوشیدن آن جایز نیست.

(امام، اراکى، بهجت، خامنه اى، سیستانى، فاضل، گلپایگانی و مکارم)

رنگ لباس

دین مبین اسلام به طور ظریفی اثرات حداقل و ضعیف را در نظر دارد و اینکه این اثرات ضعیف چه مثبت و چه منفی در صورت تکرار می‌توانند منجر به تأثیر کلی و محسوس گردند؛ لذا در همین رابطه دستورات خاصی در مورد رنگ لباس داده است.
رنگها آنچنان در روح و روان آدمی اثر می گذارد که موجب تغییر رفتار وی می‌شوند و این نوع تغییر به تحول در خصوصیات و شخصیت افراد منجر می‌گردد، یک رنگ بخش میانی مغز را تحریک می‌کند و در نتیجه بر اعصاب و روان انسان اثر می گذارد.
دین مبین اسلام به طور ظریفی اثرات حداقل و ضعیف را در نظر دارد و اینکه این اثرات ضعیف چه مثبت و چه منفی در صورت تکرار می‌توانند منجر به تأثیر کلی و محسوس گردند؛ لذا در همین رابطه دستورات خاصی در مورد رنگ لباس داده است.
انسان و رنگ زیر مجموعه‌ای از نظام کل و جهان می‌باشند، لذا انسان و رنگ و طبیعت دائماً در تعامل با هم بوده و در نهایت انسان محصور در چهار دیواری طبیعت را تحت تأثیر قرار می‌دهند. از جهت رنگ شناسی تعادل روانی زمانی در انسان به وجود می‌آید که ارتباط بین انسان، رنگ و طبیعت متعادل باشد در آن صورت اثر مثبت بر روح و روان انسان خواهد گذاشت و در غیر این صورت با عدم جایگزینی صحیح رنگ در مکان خاص خود و به کارگیری نادرست آن در محیط‌های انسانی صدمات روحی شدیدی بر انسان وارد خواهد آمد. (رنگ و تربیت، صفحات ۱۵ الی ۲۵)

رنگ حجاب
به طور کلی رنگ‌های روشن اثر تحریکی زیادی دارند و به همین جهت رنگ‌های نزدیک به سفید علاوه بر افزایش فعالیت عمومی بدن باعث پیشرفت کار و فعالیت‌های شغلی و حرفه‌ای می گردند و برعکس رنگ های تیره نظیر: سرمه‌ای و آبی و سیاه به جهت کاهش انعکاس نور،اثر محرّک کاهندگی داشته و باعث کم شدن فعالیت می‌شوند به همین جهت است که در هر محیطی متناسب با آن باید رنگ مناسب استفاده شود.
آنچه از روایات اسلامی به دست می‌آید اینکه جمال و زیبایی امری پسندیده است و به همین قیاس استفاده از لباس زیبا به عنوان یک نعمت الهی شایسته محسوب می گردد. از حضرت علی (علیه السلام) روایت شده است: «ان اللّه جمیل و یحب الجمال و یحب ان یری نعمته علی عبده؛ خدا جمیل است و جمال را دوست دارد، دوست دارد که نعمت خود را بر بنده خود بیند». (اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج ۱۸، ص ۶۵)
«اظهارالنعمة احب الی الله من صیانتها فایاک ان تتزین الا فی احسن زی قومک؛ اظهار نعمت باری تعالی در نزد خدا محبوب تر است از نگاهداری آن نعمت، پس برحذر باش که لباسی بپوشی مگر اینکه در بهترین پوشاک قوم خود باشی». (همان،ص ۷۱)
در روایتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است:

«حسنوا لباسکم و اصلحوا رحالکم حتی تکونوا کانّکم شامة فی الناس» ( همان، ص ۶۳)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در یک بیان کوتاه ارتباط سه گانه‌ای که میان شکل، رنگ و بوی لباس باید برقرار باشد را بیان فرموده‌اند. عبارت«حسنوا» اشاره به زیبایی شکل لباس دارد، «اصلحوا» اشاره به رنگ لباس دارد، رنگ آن به گونه ای باشد که ضمن ارتباط با شکل لباس، پوشنده لباس با محیط نیز تناسب داشته باشد و «شامّه» اشاره به عطر و بو دارد، در واقع نتیجه «حسنوا» و «اصلحوا» می‌باشد. (همان،ص ۷۱)
اگر همین روایت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را ملاک برای حجاب قرار دهیم. حسنوا و اصلحوا بودن پوشش، آن است که رنگ و شکل آن به گونه‌ای جذّاب که توجه دیگران (مردان) را به خود جلب نماید، نباشد؛ زیرا هدف از حکم حجاب پاکی و طهارت قلب انسان از هرگونه هیجانات و توجهات شهوت آلود است و این امر مکرر در آیات حجاب آمده است که «ذلک ازکی لهم، ذلکم خیر لکم، ذلک ادنی این یعرفن فلا یؤذین، ان یستعفن خیر لهم، ذلکم اطهر لقلوبکم» و اگر دستوراتی در مورد نوع پوشش یا سخن گفتن و راه رفتن زنان آمده است، همه تأمین کننده سلامتی قلبی و طهارت باطنی زنان و مردان و نهایتاً سلامت و سعادت جامعه می‌باشد.
اکنون با توجه به حکمت و فلسفه‌ی این حکم الهی این سؤال مطرح می گردد که چه رنگی برای حجاب جایز است؟! آیا می‌توان از رنگی غیر از سیاه استفاده نمود؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت: در روایات اسلامی ضمن توصیه به استفاده از رنگ‌های سبز و زرد و سفید برای لباس سخنی در باب رنگ پوشش حجاب نیامده است.
اما آنچه منطقی و معقول است اینکه رنگ پوشش حجاب به گونه‌ای باید باشد که اثرات تحریک کنندگی و برانگیزاننده شهوت نداشته باشد و بر این اساس و با توجه به اثرات روانی رنگها تنها استفاده از رنگ‌های سرد برای پوشش حجاب شایسته است. رنگ هایی چون: سبز، آبی، خاکستری و اگر بانوان بیشتر از رنگ سیاه استفاده می نمایند به آن جهت است که رنگ سیاه از نظر روانی فعّال نیست و توجّه دیگران را به خودجلب نمی‌کند، لذا استفاده از آن توسط بانوان باعث عدم توجه جنس مخالف می‌گردد.