تصوف و صوفیگری در اسلام

تصوف و صوفیگری در اسلام

 

مذاهب صوفی مختص جهان اسلام هستند و صوفی غیر مسلمان وجود ندارد. تمامی مباحث و ریشه تصوف در قرن های دوم و سوم در اسلام مطرح شده است و امروز نزدیک به صد فرقه صوفی و جمعیتی بالغ بر 450 میلیون نفر در جهان وجود دارد.

تصوف تنها اختصاص به اهل سنت ندارد و برخی از شیعیان هم صوفی هستند. در حال حاضر نزدیک به 370 میلیون نفر صوفی اهل سنت و بیست میلیون نفر صوفی شیعه در جهان اسلام وجود دارد. در روایات اسلامی نقد های تند و شدیدی نسبت به صوفیه شده است.

امام رضا (ع) : کسی که نزد او صوفیه ذکر شود و آنها را به زبان و به دل انکار نکند از ما نیست، و کسی که آنها را انکار کند گویا با رسول خدا (ص) قیام کرده است.

(مستدرک الوسایل ج 12 ص 223)

امام علی النقی (ع): صوفیان نصاری و مجوس این امت هستند.

(حدیقه الشیعه ص 602 مقدس اردبیلی)

تصوف مسلکی است که با مذهب آمیخته است و طرفداران این مسلک عقیده دارند که در این طریقه بهترین راه برای رسیدن به حق می باشد و انسان پس از تامل و تفکر و تجربه و مشاهده و سیر و سلوک می تواند به مقصود نهایی و مطلوب اصلی خود برسد.

در مورد تاریخ پیدایش صوفیه اقوال مختلفی وجود دارد برخی گفته اند که از نیمه ی اول قرن دوم هجری در میان جامعه ی اسلامی پدید آمد؛ ولی صحیح ترین آنها این است که از أواخر قرن اول هجری و توسط حسن بصری بنیان گذاری شده است.(1) اولین فردی که رسما صوفی نام گرفت، فردی به نام ابوهاشم کوفی بود. [2] هرچند زمینه های تولد چنین جریانی را فردی به نام حسن بصری سالها پیش از او پدید آورده بود. [3]

تصوف در ابتدا عبارت بود از زهدی مفرط و خشن که عبادتهای شاق و طاقت فرسا و کناره گیری و گوشه نشینی را نیز باخود همراه داشت. [4] امامان معصوم علیهم السلام از همان ابتدا با همین نوع از تصوف نیز به دلیل منافات داشتن با روح اسلام ناب به مخالفت برخاسته و صراحتا این جریان و سران آن را مورد رد و انکار قرار دادند،[5][6] ولی تصوف رفته رفته از چنین حالتی فاصله گرفته و با درآمیختن با فرهنگ ها و عقائد و آداب دیگر نحله ها [7]، آکنده شد از انحرافات، کژرویها و آداب و رسوم خود ساخته و غیر دینی که اعتراض عالمان و عارفان حقیقی را برانگیخت و سبب طرد و انزوای صوفیان از اجتماع اسلامی گشت، هرچند در این میان عرفان و عرفای حقیقی نیز توسط برخی جاهلان متعصب متهم به تصوف شده و مورد بی مهری قرار گرفتند. [8]

بعدها امیری مسیحی برای صوفیان مکانی ساخت که آن را خانقاه نامیدند. [9]

برخی از عقاید تصوف:

1. شریعت و طریقت : شریعت برای سالکان الی الله وسیله رسیدن به کمال می باشد و آنگاه که سالک به مرتبه کمال و شهود و وصول به حق رسید ، تکالیف شرعیه از او ساقط می شوند ، چون شریعت ظاهر و پوسته دین است و مغز و باطن آن طریقت است که عبارت است از ترک دنیا ، دوام ذکر ، توجه به مبداء هستی ...

2. اباحه گری: مشکل دیگر بسیاری از فرقه های صوفیه، مسأله تساهل و تسامح و اباحی گری است. سماع و آواز و غنا و آسیبهای اخلاقی و انحرافهای جنسی و فاصله گرفتن از شریعت نیز زاییده این انحراف بنیادین است و اصولاً برخی از گروندگان به تصوف نیز به همین جهت خود را منحرف ساخته اند.

3. پشمینه پوشی: انحراف دیگر برخی از صوفیان، پشمینه پوشی آنهاست که در اواخر قرن دوم هجری در میان مسلمانان رواج یافت و به همین جهت، نام صوفی بر آنها نهاده شد.

پیامبر اکرم (ص) در سفارش هایش به ابوذر غفاری فرمود:

«در آخر الزمان، جماعتی خواهند بود که در تابستان و زمستان، پشم پوشند و گمان کنند که ایشان را به سبب این پشم پوشیدن، فضل و زیادی بر دیگران است. ملائکه آسمان و زمین، این گروه را لعنت می کنند.»

(بحارالانوار، ج ۷۷ ، ص ۹۳ )

صوفیان معاصر، گرچه کمتر اهل پشمینه هستند، لکن ماهیت انحرافی را همچنان دارند.

4. کشف و شهودهای شیطانی:

انحراف و بدعت دیگر صوفیان است. بر اهل فن پوشیده نیست که کشف و شهود و اشراق بر دو نوع است، گاهی همچون رؤیاهای صادقه، شهود الهی و ربانی و قابل اعتمادند لکن در بسیاری از مواقع در اثر عواملی، شهود کاذب و شیطانی محقق می یابد. به همین دلیل، نمی توان بر مکاشفات منقول از صوفیان، مهر صحت نهاد و به تعبیر همه عارفان اصیل، برای تشخیص مشاهدات الهی از مشاهدات شیطانی باید به سراغ کشف معصوم یعنی قرآن و سنت رفت. بنابراین، توصیه ها و ارشادات قطب و مرشد هیچ گونه حجیتی ندارد، مگر اینکه مستند به قرآن و سنت باشد یعنی اقطاب باید قدرت اجتهاد و استنباط از متون دینی را داشته باشند تا معیار تمییز شهود الهی از شهود شیطانی را در اختیار داشته باشند، در حالی که اقطاب و شیوخ صوفیه فاقد این ویژگی هستند.

فرقه های صوفی اهل سنت:

فرقه قادریه (طرفداران عبدالقادر گیلانی) بزرگ‌ترین فرقه صوفی اهل سنت است و از کشور مغرب تا اندونزی پیرو و طرفدار دارد. اهل سنت غرب ایران (کردستان و نواحی غربی کشور) اکثرا صوفی قادری هستند.

یکی دیگر از فرقه های صوفی، فرقه نقشبندیه (طرفداران خواجه بهاءالدین نقش بند) است. این فرقه در قرن های هشتم و نهم در شبه قاره هند ایجاد شده است و تأثیر چشمگیری در این شبه قاره و آسیای میانه داشته است. غالب تفکر ترکمن های ایران، تفکر و مذهب صوفی نقشبندیه است.

فرقه های صوفی شیعه:

فعال ترین فرقه صوفی شیعه گنابادی ها هستند که از شاه نعمت الله ولی منشعب شده اند. این فرقه در حال حاضر نزدیک به سه الی چهار میلیون نفر در ایران (در شهر های تهران، گناباد، مشهد، یزد، بروجرد و بجنورد) پیرو دارد.

یکی دیگر از فرقه های صوفی شیعه شاه نعمت اللهیه است؛ طرفداران این فرقه در کرمان هستند و فعالیت چشمگیری ندارند.

فرقه نوربخشیه (طرفداران سید محمد نوربخش) یکی دیگر از فرقه های صوفی شیعه است که در قرن هشتم شکل گرفته است. طرفداران این فرقه در تهران هستند و در حال حاضر این فرقه در شمال پاکستان نزدیک به پنجاه هزار نفر پیرو دارد.

منابع:

[1] عارف و صوفی چه میگویند؟، میرزا جواد تهرانی، ص 3

[2] برای اطلاعات بیشتر در مورد وی رک: تصوف در یکصد پرسش و پاسخ، عبدالباقی گولپینارلی، ص30؛ نیز نفحات الآنس جامی ص27

[3] برای اطلاعات بیشتر در مورد وی رک: حسن بصری، چهره جنجالی تصوف، مهدی عمادی

[4] ذهبیه تصوف علمی-آثار ادبی ، اسدالله خاوری، ص 11

[5] برای اطلاع از نمونه هایی ازین رد و انکارها رک: تصوف در یکصد پرسش و پاسخ، گولپینارلی، ص 30 به بعد [6] اثنی عشریه، شیخ حر عاملی، ص 22

[7] گزارشی از منابع دخیل در تصوف را می توانید در کتاب جستجو در تصوف ایران، دکتر زرینکوب

[8] فلسفه ی عرفان، یحیی یثربی ص171 به بعد

[9] نفحات الانس، جامی، ص27