راه های بخشش و جبران گناه

چقدر ⚠️تنبیه خدا⚠️ قشنگه. نشسته بودم روی مبل پای لب تاب که یکدفعه دیدم شکمم دارد می سوزد! حالا بگو چی بود؟ یک زنبور رفته بود زیر پیراهنم و شکمم را نیش زده بود! تا آمدم لب تاب را بگذارم روی میز و بکشمش از زیر پیراهنم فرار کرد و رفت! اول ناراحت شدم و عصبانی! خب نیش‌اش درد داشت! بعد فهمیدم که این مامور خدا بود که بیاد من را نیش بزند و برود. دو روز بود می آمد توی اتاق و دور و برم تاب می خورد. تا امروز ماموریتش را انجام داد. اصلا امروز متوجه نشدم کی آمد توی اتاق و چطوری رفته بود زیر پیراهنم! 🤔 یاد روایاتی افتادم که هر درد و زخم و رنجی که به ما می رسد به سبب گناهانی است که انجام می دهیم و خداوند بواسطه تحمل کردن آن درد، گناهان ما را پاک می کند تا از غذاب قیامت نجات پیدا کنیم و در همین دنیا پاک بشویم.😊ممنون خدا جون که توی همین دنیا بنده هایت را پاک می کنی چون می دانی ما تحمل آتش جهنمت را نداریم😊 خلاصه این زنبور سبب خیری شد که کمی از آیات و روایاتی که درباره راه های بخشش گناهان و توبه است برایتان بگذارم.

 

«راه های بخشش و جبران گناه»

 

۱. کمک ها و صدقات پنهانی

یکی ازراههای جبران خطاها و گناهان، کمک پنهانی به دیگران است. قرآن می فرماید:

إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِی وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَیرٌ لَکمْ وَ یکفِّرُ عَنْکمْ مِنْ سَیئاتِکمْ ^(۱)

اگر به فقرا آشکارا کمک کنید کار نیکوئی کرده اید، ولی اگر همین صدقات را پنهانی انجام داده ورسیدگی به فقرا، مخفیانه باشد برای شما بهتر است و سبب محو گناهانتان خواهد شد.

۲. هجرت و جهاد

قرآن هجرت و جهاد را یکی از راههای جبران گناهان می داند و می فرماید:

فَالَّذِینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فِی سَبِیلِی وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُکفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیئاتِهِمْ ^(۲)

کسانی که هجرت کرده اند و بخاطر حمایت از حق از خانه هایشان آواره و اخراج شده اند و در راه من آزارها دیده اند و جهاد کرده و به شهادت رسیده اند، من گناهانشان را پوشانده و آنها را خواهم بخشید.

۳. دوری از گناهان بزرگ

ترک گناهان کبیره، سبب از بین رفتن آثار گناهان کوچک می شود.

قرآن در این رابطه می فرماید:

إِنْ تَجْتَنِبُوا کبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکفِّرْ عَنْکمْ سَیئاتِکمْ ^(۳)

اگر شما ازگناهان بزرگی که از آن نهی شده اید دوری نمائید، ما گناهان دیگرتان را می بخشیم.

لازم به ذکر است گناهان کبیره به گناهانی گفته می شود که در قرآن برای آن ها وعده عذاب داده شده است.

۴. انجام کارهای نیک

هر کاری که مصداق حسنه باشد عاملی برای از بین رفتن سیئات و بدی ها می باشد. قرآن می فرماید:

إِنَّ الْحَسَناتِ یذْهِبْنَ السَّیئاتِ ^(۴)

به درستی که کارهای نیکو، کارهای بد را از بین می برد.

حسنات، مطلق است و شامل همه عبادات و هر کار ارزشمندی است که شرع آن را تأیید و تعیین کرده و به قصد تقرّب به خدا انجام می گیرد.

امام علی (ع) می فرماید:

انّ اللّه یکفِّر بِکلِّ حَسنةٍ سَیئَة ^(۵)

با انجام هرحسنه ای، خداوند، یک گناه وسیئه را پوشانده و محو می سازد.

مردی به حضور رسول خدا (ص) شرفیاب شد و گفت: یا رسول الله در مدت عمرم، گناه بسیار کرده ام و هر کار زشتی مرتکب شده ام، آیا راه توبه به روی من باز است؟ خداوند توبه مرا خواهد پذیرفت؟

رسول خدا (ص) فرمود: آیا مادر داری؟ عرض کرد: خیر، حضرت فرمود: پدر داری؟ عرض کرد: بلی؛ پیامبر (ص) فرمود: به او نیکی کن تا جبران گناهانت شود؛ وقتی آن مرد خداحافظی کرد و از در بیرون رفت رسول خدا (ص) فرمود: ای کاش مادرش زنده بود. ^(۶)

کنایه از این که اگر مادرش زنده بود و او در حق مادرش احسان می کرد، خیلی زودتر جبران گناهانش می شد.

۵. قرض دادن

وام دادن به افراد گرفتار، یکی دیگر از عوامل جبران گناهان است. قرآن می فرماید:

إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یضاعِفْهُ لَکمْ وَ یغْفِرْ لَکم ^(۷)

هرگاه شما برای خدا به بندگان نیازمندش قرض نیکو دهید، [وامی که در آن بهره و آزار و توقع و ذلّت نباشد]، خداوند چند برابر آن، پاداش عطا می فرماید و گناهان شما را هم می آمرزد.

۶. تقوا

تقوا و پرهیزکاری یکی دیگر از عوامل بخشش گناهان است. قرآن می فرماید:

إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یجْعَلْ لَکمْ فُرْقاناً وَ یکفِّرْ عَنْکمْ سَیئاتِکمْ وَ یغْفِرْ لَکم ^(۸)

هر گاه شما تقوا داشته باشید و از گناه دوری نمائید، خداوند به شما دید خاصّی (فرقان) می دهدکه به راحتی بتوانید حق را ازباطل تشخیص بدهید و گناهان شما را می آمرزد و از تقصیر شما در می گذرد.

۷. ایمان و عمل صالح

یکی از عوامل مغفرت و پوشش گناهان، ایمان و عمل صالح است.

قرآن کریم می فرماید:

وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُکفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیئاتِهِمْ ^(۹)

کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام می دهند، گناهان آنان را می بخشیم.

پس باید کوشید از طریق افزایش معرفت و شناخت خدا و آگاهی از نعمت های مادی و معنوی و انجام عمل صالح، ایمان را تقویت کرد.

۸. توبه و بازگشت از گناهان

توبه، سبب محو و از بین رفتن گناهان کبیره و صغیره می گردد.^(۱۰)

آیات ۶۸ و ۶۹ سوره فرقان به مرتکبان برخی گناهان کبیره وعده عذاب چند برابر و جاودانگی در جهنم داده؛ اما در ادامه فرموده:

مگر کسی که توبه کند و ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد که در این صورت خداوند (نه تنها) گناهان او را می بخشد (بلکه) سیئات و بدی های اعمال آن ها را به حسنات تبدیل می کند.^(۱۱)

پیامبر اکرم (ص) فرمود:

لِکلِّ دَاءٍ دَوَاءٌ وَ دَوَاءُ الذُّنُوبِ الِاسْتِغْفَار^(۱۲)

برای هردردی، درمانی است. درمان بیماری گناهان، توبه و استغفار است.

با توبه می توان محبّت الهی را جلب کرد و محبوب حق تعالی گشت.

امام علی (ع) فرمود:

التَّوْبَةُ تُطَهِّرُ الْقُلُوبَ وَ تَغْسِلُ الذُّنُوب^(۱۳)

توبه یعنی پشیمانی بر گناه و بازگشت بسوی حق تعالی پاک می گرداند دلها و می شوید گناهان را.

در حدیث قدسی آمده است:

اگر آنان که از درگاه من روی برتافتند و به معصیت آلوده گشتند، می دانستند چقدر مشتاق آنان هستم (و از بازگشت و توبه آنان خشنود می گردم)، از شدّت شوق و شعف، جان می سپردند. ^(۱۴)

۹. اقرار و اعتراف به گناه در پیشگاه حق تعالی

وقتی با خدا خلوت کردی و به دعا و مناجات مشغول شدی، گناهان و گذشته را به یاد آور و به زبان اعتراف، اقرار کن و از خدا عفو و مغفرتش را طلب نما. امام باقر (ع) فرمود:

وَ اللَّهِ مَا ینْجُو مِنَ الذَّنْبِ إِلَّا مَنْ أَقَرَّ بِه^(۱۵)

سوگندبه خدا! نجات نمی یابد جز آنکه به گناه (در پیشگاه خدا) اقرار کند.

پرسش: اقرار به گناه در حضور دیگران چه حکمی دارد؟

پاسخ: اقرار به گناه در حضور دیگران جایز نیست، بلکه اگر اشاعه گناه باشد حرام است. اعتراف به گناه تنها در پیشگاه خداوند باید صورت گیرد. زیرا یکی از سرمایه های انسان در زندگی آبروی اوست. کسی که لغزش های خویش را به دیگران اعلام می کند، در حقیقت آبروی خود را می برد و خداوند نمی خواهد آبروی مؤمنان خدشه دار شود.^(۱۶)

۱۰. با طهارت (وضو و غسل) بودن

سلمان فارسی می گوید: روزی با پیامبر (ص) زیر درختی نشسته بودیم. حضرت شاخه های خشک درخت را تکان داد، تمام برگ های آن فرو ریخت. سپس رو به من کرد و فرمود: سؤال نکردید چرا من این کار را کردم. گفتم: (جانم به فدایت) بفرمایید منظورتان چه بوده؟

فرمود: هنگامی که مسلمان خوب وضو بگیرد، سپس نمازهای پنجگانه را به جاآورد، گناهان او فرو می ریزد، همان گونه که برگ های این شاخه فرو ریخت. سپس آیه «إِنَّ الْحَسَناتِ یذْهِبْنَ السَّیئاتِ» را تلاوت کرد.^(۱۷)

۱۱. خواندن نمازهای مستحبی و نافله، مخصوصاً نماز شب

امام صادق (ع) می فرماید:

صَلَاةُ الْمُؤْمِنِ بِاللَّیلِ تَذْهَبُ بِمَا عَمِلَ مِنْ ذَنْبٍ بِالنَّهَار^(۱۸)

نماز شب مؤمن، گناهان روز او را محو و نابود می سازد.

همچنین می فرماید:

انَّ الصَّلَاةَ سِتْرٌ وَ کفَّارَةٌ لِلذُّنُوب^(۱۹)

نماز پوشش و کفاره گناهان است.

۱۲. خضوع در عبادت و اشک ریختن در دعا و مناجات

شخصی از پیامبر (ص) پرسید: چه چیزی گناهان مرا پس از توبه، نابود می کند؟

فرمود:

اشک ریختن و خضوع در دعا و مناجات^(۲۰)

۱۳. تحمّل بیماری

پیامبر (ص) فرمود:

السُّقْمُ یمْحُو الذُّنُوب^(۲۱)

بیماری، گناهان را از بین می برد.

۱۴. ناراحتی ها، مشکلات و غم و غصه ها

پیامبر (ص) فرمود:

سَاعَاتُ الْهُمُومِ سَاعَاتُ الْکفَّارَات^(۲۲)

لحظه های غم و غصه، کفاره گناه است.

۱۵. جهاد در راه خدا

مردی نزد پیامبر (ص) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! من به جهاد خیلی علاقه دارم. حضرت فرمود:

پس در راه خدا جهاد کن، زیرا اگر کشته شوی، نمرده ای بلکه زنده ای و از سفره خاص خدا روزی می خوری و اگر در مسیر رفت و برگشت- در غیر میدان جنگ- بمیری، اجر و پاداش تو با خدا خواهد بود و اگر (به وطن و خانه ات) بازگشتی، از همه گناهان پاک می شوی.^(۲۳)

۱۶. صله ارحام

اسحاق بن عمار می گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود:

إِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ وَ الْبِرَّ لَیهَوِّنَانِ الْحِسَابَ وَ یعْصِمَانِ مِنَ الذُّنُوب^(۲۴)

صله رحم و احسان ونیکی، حساب را آسان می کنند و انسان را از گناهان نگه می دارند.

۱۷. خوش اخلاقی

امام صادق (ع) فرمود:

همان گونه که گرمای خورشید، یخ را آب می کند، خوش اخلاقی گناه را از بین می برد. ^(۲۵)

۱۸. راستگویی^(۲۶)

۱۹. شکر نعمت های خدا ^(۲۷)

۲۰. امانت داری و ادای امانت^(۲۸)

۲۱. رفتن به دیدار برادران دینی^(۲۹)

۲۲. مصافحه کردن و دست دادن

امام باقر (ع) فرمود:

وقتی دو مؤمن به هم رسیدند و با هم دست دادند، گناهان آن دو می ریزد، چنان که برگ از درخت می ریزد و تا زمانی که از هم جدا نشده اند، خداوند به آنان نظر رحمت می کند.^(۳۰)

۲۳. خدمت به پدر و مادر و مؤمنان کفّاره گناهان کبیره است^(۳۱)

۲۴. کار مرد در خانه

کار مرد در خانه و کمک کردن به همسر در امور خانه داری، کفّاره گناهان بزرگ است.

۲۵. پیروی از پیشوایان دین

مهم ترین عاملی که سبب آمرزش گناهان می شود و محبّت الهی را همراه دارد، اطاعت همه جانبه از پیامبر (ص) و ائمه علیهم السلام و رهبران دینی، در امور عبادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حکومتی است.^(۳۲)

قرآن می فرماید:

قُلْ إِنْ کنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یحْبِبْکمُ اللَّهُ وَ یغْفِرْ لَکمْ ذُنُوبَکمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ^(۳۳)

بگو ای پیامبر! اگر خدا را دوست دارید، مرا پیروی کنید، تا خدا شما را دوست داشته باشد و گناه شما را ببخشد که خداوند آمرزنده و مهربان است.

۲۶. صلوات بر محمد و آل محمد علیهم السلام

امام رضا (ع) می فرماید:

مَنْ لَمْ یقْدِرْ عَلَی مَا یکفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ فَلْیکثِرْ مِنَ الصَّلَوَاتِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فَإِنَّهَا تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْما^(۳۴)

کسی که توانایی برچیزی که موجب محو وآمرزش گناهان شود را ندارد، پس بسیار بر محمّد و آلش صلوات بفرستد، چرا که صلوات گناهان را نابود و ریشه کن می کند.

۲۷. تلاوت قرآن

پیامبر (ص) به سلمان فرمود:

یا سَلْمَانُ عَلَیک بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ فَإِنَّ قِرَاءَتَهُ کفَّارَةُ الذُّنُوب^(۳۵)

ای سلمان بر تو باد بر خواندن قرآن، زیرا خواندن قرآن، کفاره گناهان است.

حضرت امام صادق (ع) فرمود:

تلاوت هر آیه ای از قرآن، ده حسنه دارد و ده سیئه و گناه را محو می نماید.^(۳۶)

۲۸. روزه

پیامبر اکرم (ص) فرمود:

کسی که در ماه رمضان روزه می گیرد، در حالی که ایمان به خدا دارد علاوه بر شکم، قلب و چشم و گوش و زبان او نیز روزه باشد، خداوند روزه اش را قبول می کند و همه گناهان او را می آمرزد.^(۳۷)

۲۹. افطاری دادن به روزه داران مؤمن

امام صادق (ع) فرمود:

مَن فطر مؤمناً کان کفّارة لِذَنبه^(۳۸)

افطاری دادن به مؤمنِ روزه دار، کفاره گناهان است.

۳۰. فریادرسی از ستمدیدگان

امام علی (ع) فرمود:

مِنْ کفَّارَاتِ الذُّنُوبِ الْعِظَامِ إِغَاثَةُ الْمَلْهُوفِ وَ التَّنْفِیسُ عَنِ الْمَکرُوب^(۳۹)

ازجمله کفارات گناهان بزرگ، فریادرسی از مصیبت زدگان و تسلی دادن رنج دیدگان است.

۳۱. رسیدگی به بیمار

پیامبر (ص) فرمود:

وَ مَنْ سَعَی لِمَرِیضٍ فِی حَاجَةٍ قَضَاهَا خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کیوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّه^(۴۰)

کسی که برای برطرف شدن مشکل بیماری، تلاش کند و مشکل او را برطرف کند از گناهانش خارج می شود مانند روزی که از مادر زاده شد.

۳۲. زیارت قبور اهل بیت علیهم السلام خصوصاً زیارت حضرت سیدالشهداء (ع)

امام صادق (ع) فرمود:

لَا تَدَعْ زِیارَةَ قَبْرِ الْحُسَینِ (ع) لِخَوْفٍ فَإِنَّ مَنْ تَرَکهُ رَأَی مِنَ الْحَسْرَةِ مَا یتَمَنَّی أَنَّ قَبْرَهُ کانَ عِنْدَهُ أَ مَا تُحِبُّ أَنْ یرَی اللَّهُ شَخْصَک وَ سَوَادَک فِیمَنْ یدْعُو لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (ص) وَ عَلِی وَ فَاطِمَةُ وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام أَمَا تُحِبُّ أَنْ تَکونَ مِمَّنْ ینْقَلِبُ بِالْمَغْفِرَةِ لِمَا مَضَی وَ یغْفَرُ لَهُ ذُنُوبُ سَبْعِینَ سَنَةً أَ مَا تُحِبُّ أَنْ تَکونَ مِمَّنْ یخْرُجُ مِنَ الدُّنْیا وَ لَیسَ عَلَیهِ ذَنْبٌ یتْبَعُ بِهِ أَمَا تُحِبُّ أَنْ تَکونَ غَداً مِمَّنْ یصَافِحُهُ رَسُولُ اللَّهِ (ص)^(۴۱)

بخاطر خوف و هراس زیارت قبر امام حسین (ع) را ترک مکن زیرا کسی که زیارت آن حضرت را ترک کند چنان حسرتی ببیند که تمنّا و آرزو کند قبر آن جناب نزدش باشد، آیا دوست نداری که خداوند متعال تو را در زمره کسانی محسوب کند که رسولش (ص) و حضرات علی و فاطمه و ائمه علیهم السلام برایش دعا می کنند؟

آیا دوست نداری از کسانی باشی که گناهان گذشته ات آمرزیده شده و برای گناهان هفتاد سال طلب غفران برایت کنند؟

آیا دوست نداری از کسانی باشی که از دنیا خارج می شوند در حالی که گناهی قابل مواخذه ندارند؟

آیا دوست نداری فردای قیامت از کسانی باشی که رسول خدا (ص) با آنها مصافحه می کند؟

۳۳. ترک گناهان بزرگ

ترک گناه کبیره سبب از بین رفتن آثار گناهان کوچک می شود قرآن می فرماید:

إِنْ تَجْتَنِبُوا کبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکفِّرْ عَنْکمْ سَیئاتِکمْ وَ نُدْخِلْکمْ مُدْخَلًا کرِیماً^(۴۲)

اگر ازگناهان بزرگی که ازآن نهی می شوید، پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را می پوشانیم و شما را در جایگاه خوبی وارد می سازیم.

۳۴. طواف خانه خدا وخدمت به بندگان خدا وبرآورده کردن خواسته های مؤمنان

امام ششم (ع) فرمود:

هرکس خانه خدا را طواف کند، خداوند شش هزار حسنه برای او بنویسد و شش هزار گناه از او بزداید و شش هزار درجه مقامش را بالا ببرد. روا ساختن حاجت مؤمن از یک طواف بلکه ده طواف خانه خدا بهتر است. ^(۴۳)

۳۵. رفتن به دیدار برادران دینی^(۴۴)

۳۶. معانقه و در آغوش گرفتن مؤمن با نیت نزدیکی به خدا^(۴۵)

۳۷. اطعام فقرا ^(۴۶) و دادن لباس به آنان^(۴۷)

۳۸. کار زن در خانه و انجام هر کاری که از شئون زن می باشد

مثل حاملگی، زایمان، شیر دادن و... کفاره گناهان می باشد. در حدیث آمده است که اگر زنی حتی یک لیوان آب به دست شوهرش بدهد، خداوند شصت گناه او را می آمرزد و شهری در بهشت برای او آماده می کند. ^(۴۸)

بنابراین عواملی که باعث از بین رفتن گناهان و جلب محبّت الهی می شود، منحصر به موارد مذکور نیست، بلکه عواملی چون توسّل به ائمه علیهم السلام و شفاعت آنان، محبّت به یتیم، صدقه و. . . نیز باعث از بین رفتن گناهان می گردد.

 

پی نوشت ها

۱) بقره/ 271.

۲) آل عمران/ 193.

۳) نساء/ 31.

۴) هود/ 114.

۵) نورالثقلین، ج 2، ص 402

۶) بحارالانوار، ج 74، ص 82.

۷) تغابن/ 17.

۸) انفال/ 29.

۹) عنکبوت/ 7.

۱۰) البته هر نوع حق النّاس و تضییع حقوق مردم، اعم از تعدّى به مال، جان و آبرو و حیثیت آن‏ها، لازم است جبران شود و از آنها حلالیت و رضایت گرفته شود و در صورت عذر و نتوانستن، برایشان دعا و استغفار کند.

۱۱) فرقان/ 70.

۱۲) وسائل الشیعه، ج 11، ص 345.

۱۳) تصنیف غررالحکم، ص 195.

۱۴) شیخ محمد بهارى همدانى، تدکرة المتقین، ص 101.

۱۵) همان، ج 4، ص 157.

۱۶) استفتائات امام، ج 3، ص 585، س 51، 53 و 54.

۱۷) تفسیر نمونه، ج 9، ص 268.

۱۸) نور الثقلین، ج 2، ص 401، ذیل آیه 114 سوره هود.

۱۹) استبصار، ج 3، ص 12.

۲۰) میزان الحکمه، ج 2 ص 462، به نقل از آثار گناه، قرائتى، ص 333.

۲۱) بحار الانوار، ج 67، ص 244.

۲۲) همان.

۲۳) اصول کافى، ج 3، ص 233، ترجمه مصطفوى.

۲۴) همان، ص 239.

۲۵) ان حسن الخلق یذیب الخطیئة کما تذیب الشمس الجلید، بحارالانوار، ج 71، ص 351.

۲۶) همان.

۲۷) بحارالانوار، ج 71، ص 351.

۲۸) بحارالانوار، ج 71، ص 351.

۲۹) همان، ص 254 و 256.

۳۰) همان، ص 259- 264 که حدود ده حدیث آمده است.

۳۱) وسائل الشیعه، ج 15، ص 215.

۳۲) آل عمران/ 32.

۳۳) آل عمران/ 31.

۳۴) سفینه‏ البحار، ج 2، ص 50.

۳۵) مستدرک الوسائل، ج 7، ص 31.

۳۶) وسائل الشیعه، ج 4، ص 851.

۳۷) همان، ص 7، ص 118.

۳۸) همان، ص 101، نساء/ 31.

۳۹) نهج ‏البلاغه، قصار 24.

۴۰) بحارالانوار، ج 73، ص 335.

۴۱) کامل الزیارات، ص 126.

۴۲) نساء/ 31.

۴۳) کافى، ج 2، ص 194.

۴۴) همان، ص 254 و 256.

۴۵) کافى، ج 2، ص 265 و 266.

۴۶) همان، ج 3، ص 289.

۴۷) همان، ص 292.

۴۸) وسائل الشیعه، ج 14، ص 123.

«منبع: https://hawzah.net/»