روایات درباره ربا و رباخواری

 

روایات دربارة ربا و رباخواری

 

در تفسیر قمى در ذیل آیه : «الذین یاکلون الربوا...» از امام صادق (علیه السلام) روایت آمده که فرمود:

رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله وسلم) فرموده است:

وقتى مرا شبانه به آسمان بردند به مردمى برخوردم که وقتى مى خواستند برخیزند از بزرگى شکم ها نمى توانستند، از جبرئیل پرسیدم اینها کیانند؟ گفت: اینها آن کسانى هستند که در دنیا ربا مى خوردند و خداوند در باره شان فرمود: «لا یقومون الا کما یقوم الّذى یتخبطه الشیطان من المس» و قوم نامبرده را دیدم که مانند آل فرعون هر صبح و شام بر آتش عرضه مى شدند و ایشان از شدت دلهره مى گفتند: پروردگارا قیامت کى بپا مى شود؟!.

علامه طباطبایی:

این مشاهده که رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله وسلم) در معراج داشته، مثالى برزخى بوده که گفتار آن جناب را تایید و تصدیق مى کند که فرمود: (کما تعیشون تموتون و کما تموتون تبعثون - هر جور زندگى کنید همانطور مى میرید و هر جور بمیرید همانطور زنده مى شوید).

رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله وسلم) فرمود:

روز قیامت رباخوار دیوانه و شکم گنده محشور مى شود، بطوریکه پاهاى خود را یکى یکى به زمین مى کشد آنگاه این آیه را تلاوت فرمود: «لا یقومون الا کما یقوم الّذى یتخبطه الشیطان من المس».

علامه طباطبایی: در عذاب رباخواران و کیفر ربا روایاتى بسیار از طرق شیعه و سنى وارد شده و در بعضى از آنها آمده که گناه رباخوارى برابر هفتاد بار زناى با مادر است.

راوی می گوید به امام صادق (علیه السلام) عرضه داشتم: فدایت شوم مردم چنین مى پندارند که دادن بهره پول براى کسى که مضطر است نیز حرام است، آیا این صحیح است؟ فرمود: بله، براى اینکه مگر غنى و یا فقیرى سراغ دارى که بدون احتیاج و اضطرار چیزى را بخرد؟ اى عمر! خداى تعالى بیع را حلال و ربا را حرام فرموده، پس تو تنها مى توانى سود کسب را بگیرى و نمى توانى ربا بگیرى، پرسیدم ربا چیست؟ فرمود: چند درهم بدهى و دو برابر، آنرا بگیرى و یا گندمى بدهى و دو برابر از همان جنس ‍ بگیرى.

امام صادق (علیه السلام ) فرمود:

ربا تنها در جنسى است که کیل و یا وزن مى شود.

علامه طباطبایی:

دانشمندان اسلامى در آنچه که ربا در آن حرام است اختلاف کرده اند مذهب اهل بیت (علیه السلام) اینست که ربا تنها در پول ، طلا و نقره و هر جنسى است که کیل و یا وزن مى شود.

دو روایت درباره آیه «فمن جائه موعظه من ربه فانتهى فله ما سلف و امره الى اللّه»

از اهل خراسان مردى داخل شد بر امام باقر (علیه السلام) (که از راه رباخوارى مال فراوانى بدست آورده بود، بعد از فقهاء پرسیده بود که تکلیفم چیست؟ همه گفته بودند هیچ عبادتى از تو پذیرفته نیست تا آنکه اموال را به صاحبش برگردانى) مرد خراسانى قصه خود را گفت ، و امام ابى جعفر (علیه السلام) فرمود: راه نجات تو، در کتاب خداى عزوجل آمده است . آنجا که مى فرماید: «فمن جائه موعظه من ربه فانتهى فله ما سلف و امره الى اللّه» و منظور از موعظه توبه است.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

هر مقدار ربا که مردم از روى نادانى خورده باشند و بعد توبه کرده باشند خدا توبه شان را در صورتى که توبه صحیح و جدى باشد مى پذیرد.

و نیز فرمود:

اگر مردى از پدرش مالى را به ارث ببرد و بداند که در آن مال ربا هست و لیکن مال ربوى در معاملات با مال غیر ربوى مخلوط شده باشد این مال بر او حلال است و مى تواند آن را بخور و اگر عین مال ربوى را بشناسد در آن صورت عین مال ربوى را به صاحبش بر مى گرداند و اصل مال را بر مى دارد.

حضرت رضا (علیه السلام) فرمود:

رباخوارى براى کسى که از حرمتش در اسلام با خبر شده گناه کبیره است، آنگاه فرمود: و با علم به حرمت آن استخفاف و بى اعتنائى به حکم خدا و دخول در کفر است .

و در کافى آمده: از آن جناب پرسیدند: مردى ربا مى خورد و معتقد است که ربا حلال است فرمود:

اگر حکم خدا به او نرسیده باشد عیبى ندارد و اما اگر از حکم خدا آگاه است و عمدا ربا مى خورد همان حکمى را دارد که خداى عزوجل بیان فرموده است.

روایتی در ذیل آیه «یمحق اللّه الربوا و یربى الصدقات ...»

شخصی از امام صادق (علیه السلام) درباره آیه شریفه : «یمحق اللّه الربوا و یربى الصدقات ...» سوال از آن جناب کرد که چگونه خدا ربا را کاهش داده و نابود مى کند با اینکه به قول بعضى ها ما مى بینیم مال رباخواران روز به روز بیشتر مى شود؟ فرمود:

چه نقصانى شدیدتر از نقصان یک درهم ربا که دین آدمى را ناقص مى کند و از بین مى برد و اگر هم بخواهد توبه کند همه مالش از بین مى رود و فقیر مى شود.

علامه طباطبایی:

منظور این است که هر چند مال در نزد رباخوار زیاد مى شود، اما شرعا مال او نیست و تصرفش در آن اموال حرام است.

على (علیه السلام) فرمود:

رسول خدا در کار رباخوارى پنج نفر را لعنت کرد یکى خورنده آن و دوم خوراننده اش سوم و چهارم دو شاهد و پنجم نویسنده اش را.

امام باقر (علیه السلام) فرمود: خداى تعالى مى فرماید:

منم آفریدگار هر چیز و غیر خودم را موکل بر هر چیز کرده ام مگر صدقه را که خودم آن را به دست خود مى گیرم هر چند که مرد و زنى نیمه اى از یک خرما صدقه دهند، من آنرا تربیت مى کنم ، و نمو مى دهم ، همانطور که مردى از شما گوساله و یا کره اسب از شیر گرفته خود را تربیت مى کند، تا آنجا که وقتى در قیامت از نمو دادنش دست بر مى دارم ، به قدر کوهى بزرگتر از احد شده باشد.

روایاتی درباره آیه «وذروا ما بقی من الربوا...»

آیه (و ذروا ما بقى من الربوا) درباره بقیه ربائى نازل شد که عباس و خالد بن ولید که با هم شریک بودند از قبیله بنى عمرو بن عمیر که شاخه اى از ثقیف بودند طلب داشتند، و در روزگارى که اسلام آمد اینها اموال بسیار زیادى از ربا جمع کرده بودند، خداى تعالى این آیه را نازل کرد، و به دنبالش رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود:

هر ربائى که قبل از اسلام و در جاهلیت گرفته شده و بقیه اى از آن مانده دیگر پرداختش لازم نیست ، و اولین ربائى که من باطل مى کنم و مى بخشم رباى عباس بن عبد المطلب است، و هر خونى که در جاهلیت ریخته شده قصاص آن در اسلام برداشته شده ، و اولین خونى را که من مى بخشم خون ربیعه بن حارث بن عبد المطلب است، که در بنى لیس شیر خورده و پرورش یافته بود و هذیل او را بکشت .

رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود:

آگاه باشید که هر ربائى از زمان جاهلیت بر ذمه کسى مانده ، بخشوده شده است، و طلبکار حق مطالبه آن را ندارد، و تنها مى تواند اصل طلب خود را مطالبه کند، نه ظلم کنید و نه ظلم شوید.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

اگر در اسلام در تحریم ربا تشدید شده براى این است که مردم به سوى اعمال خیر از قبیل قرض دادن و کمک هاى بلا عوض روى آورند.

على (علیه السلام) فرمود:

وقتى خدا بخواهد اهل قریه اى را هلاک کند، ربا در آن شایع مى شود.

روایاتی درباره آیه «و ان کان ذو عشرة فنظره الى میسرة»

علماى اسلام در حد عسرت و ندارى اختلاف کرده اند، از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود حد عسرت این است که انسان بیشتر از قوت متوسط خود و عیالش نداشته باشد تا قرض خود را بدهد.

مهلت دادن بدهکار دست تنگ در تمامى بدهکاریها واجب است و همین معنا از امام باقر و امام صادق (علیه السلام ) نیز روایت شده است.

امام باقر (علیه السلام) فرمود:

معناى جمله «الى میسرة» این است که باید او را مهلت دهید تا خبر ناتوانى از پرداخت قرضش به امام مسلمین برسد، و او قرض وى را از سهم غارمین (بدهکاران) که یکى از مصارف زکات است ، بپردازد، البته امام مسلمین قرضى را از این ناحیه مى پردازد که در راه مشروع مصرف شده باشد.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

روزى رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) بر بالاى منبر رفت ، و پس از حمد خدا و ثناى بر او، و درود بر همه انبیایش فرمود:

هان اى مردم حاضر به غائبین برسانید، آگاه باشید که هر کس بدهکار تنگدستى را مهلت دهد، بر خدا است که در برابر هر روز مهلت که داده ثواب صدقه دادن تمامى طلبش را بدهد، (مثلا اگر هزار تومان طلب دارد، و بدهکار را به مدت یک سال مهلت داد، خداوند سیصد و شصت هزار تومان صدقه براى او، حساب مى کند) تا آنکه طلب خود را وصول کند، آنگاه امام صادق (علیه السلام) فرمود: آیه : «و ان کان ذو عشرة فنظره الى میسرة ، و ان تصدقوا خیر لکم ان کنتم تعلمون» به این معنا است که اگر مى دانید که تنگ دست است به او از مالتان تصدیق کنید، که این برایتان بهتر است .

«برگرفته از جلد دوم تفسیر المیزان علامه طباطبایی

ذیل تفسیر آیات 275 الی 281 سوه مبارکه بقره»