با سلام خدمت استاد عزیز:
۱. در تفسیر آیه: «ان اللّه لا یغفر ان یشرک به و یغفر مادون ذلک لمن یشاء.» در بخش روایات وارده در ذیل این آیه، جناب علامه می فرمایند:
«و اما آیاتى که قاتل نفس محترمه و بدون حق را و نیز رباخوار و قاطع رحم را تهدید مى کند به آتش جاودانه صرف اعلام خطر است، نظیر آیات زیر که مى فرماید: «و من یقتل مؤمنا متعمدا فجزاوه جهنّم خالدا فیها...»، و نیز مى فرماید: «و من عاد فاولئک اصحاب النار هم فیها خالدون.» و «اولئک لهم اللعنه و لهم سوء الدار» و آیاتى دیگر از این قبیل، که تهدید به شر و خطر مى کند، و از عذاب آتش خبر مى دهد، و اما این که این کیفر حتمى و غیر قابل تغییر باشد، به طورى که امکان برداشتنش نباشد، آیات صراحتى در آن ندارند.»
یعنی طبق دیدگاه علامه برای کسی که مرتکب قتل نفس مثلا خودکشی شده است عذاب جاودانه یا همان خلود در جهنم حتمی نیست و امکان بخشش آنها هم وجود دارد؟ با توجه به اینکه خداوند می فرماید پایین تر از شرک هر گناهی که را خداوند بخواهد خواهد بخشید؟
۲. آیا حضرت علامه قائل به خلود جهنم به معنای زندگی ابدی در جهنم است یا خلود را به معنای مدتی بسیار طولانی می دانند و نه جاودانه؟
با تشکر از پاسخگویی شما
«آرمان بدیعی»
پاسخ استاد اصغر طاهرزاده:
همانطور که علامه میفرمایند آیات مذکور نمیخواهد مخلّدبودن در آتش را برای آن افراد اظهار نماید. ولی این بدین معنا نیست که حضرت علامه در عدم مخلّدبودن در عذاب برای بعضی از اهل نار، همنظر با ابنعربی باشد. بلکه بالعکس، ایشان معتقدند بعضی از اهل نار نهتنها تا ابد در جهنم هستند، بلکه تا ابد معذّب به عذابِ آزاردهنده میشوند، نه آنکه عذاب تبدیل به «عذب» شود بلکه مثل یک انسان به تعبیر ایشان مالیخولیایی همواره خودش در خودش گرفتار فشار و عذاب است.
شرح پاسخ سوال اول استاد:
علامه می فرمایند با توجه به معنای آیه: «ان اللّه لا یغفر ان یشرک به و یغفر مادون ذلک لمن یشاء.» هر چند که افرادی که مرتکب قتل عمد و یا خودکشی شده اند طبق آیه: «و من یقتل مؤمنا متعمدا فجزاوه جهنّم خالدا فیها...» در روز قیامت حکمشان خلود در جهنم و عذاب ابدی است . اما بعضی از همین افراد نیز ممکن است بنابر «یغفر مادون ذلک لمن یشاء.» اگر مشیت الهی بر بخشش آنها تعلق گیرد بعد از غذابی طولانی مدت از جهنم نجات پیدا کنند. هر چند ممکن است اراده الهی به بخشش آنها تعلق نگیرد و خلودشان تا ابد باشد. و شاید طلب مغفرت و بخشش نمودن برای چنین افرادی بتواند باعث بخشش آنها از خلود در جهنم شود. هر چند خداوند هرگز بدهکار کسی نمی شود و اینگونه نیست که طلب بخشش ما برای چنین افرادی بر خدا واجب می کند که او را ببخشد.
(اگر بخواهیم مثالی بزنیم مثل افرادی هستند که حکم حبس ابد می گیرند. این افراد یا تا پایان عمر در زندان خواهند ماند و یا بعد از تحمل کردن چندین سال حبس، عفو شامل حالشان شده و آزاد می شوند.)
شرح پاسخ دوم استاد:
علامه طباطبایی با محی الدین در خصوص افرادی که خلود در آتش جهنم دارند هم نظر نیست. چون محی الدین معتقد است افرادی که خلود در جهنم دارند و تا ابد در آتش خواهند بود بعد از گذشت مدتی طولانی دیگر آتش جهنم برایشان عذاب آور نخواهد بود و عادی می شود. اما جناب علامه معتقدند بعضی از اهل نار نهتنها تا ابد در جهنم هستند، بلکه تا ابد معذّب به عذابِ آزاردهنده میشوند و به هیچ وجه عذاب برای کسی عادی نمی شود.